Poszerzanie pola walki, czyli o wynalazkach rozwijanych na froncie

Wiele spośród najbardziej innowacyjnych technologii i wynalazków powstało z myślą o ich zastosowaniu w działaniach zbrojnych lub obronnych. Nawigacja GPS i Internet, których wszyscy używany na co dzień i bez których nie wyobrażamy już sobie życia, były pierwotnie technologiami rozwijanymi przez i dla wojska. Z czasem owe wynalazki przeniknęły do życia cywilnego, podczas gdy wojsko pracowało już nad zupełnie innymi rozwiązaniami.

Nie inaczej rzecz ma się dzisiaj – przemysł zbrojeniowy nadal jest środowiskiem sprzyjającym innowacjom i aktywnie je wspierającym. Choć część z nich jest opracowywana w zamkniętych ośrodkach wojskowych w czasie pokoju, inne są na bieżąco rozwijane i udoskonalane na polu walki przez inżynierów i żołnierzy zmagających się na co dzień z przeciwnikiem. Ponieważ „potrzeba jest matką wynalazku”, te drugie często cechują się niezwykłą pomysłowością i nierzadko lepszym dostosowaniem do warunków polowych (np. w kwestii łatwości ich montażu, konserwacji i naprawy).

Obecnie najwięcej przykładów tego typu innowacji powstałych jako efekt „rozpoznania bojem” dostarcza tocząca się wojna w Ukrainie. Jest to pierwszy konflikt zbrojny, w którym na tak szeroką skalę wykorzystuje się bezzałogowe statki powietrzne, czyli drony. Drony kamikadze, drony dalekiego zasięgu, zakłócacze sygnału do unieszkodliwiania wrogich dronów – to wszystko efekty ulepszania zbrojeń w odpowiedzi na działania przeciwnika.

Druga strona tego konfliktu również nie pozostaje w tyle. W ostatnim czasie zaobserwowano wśród rosyjskich dronów jednostki FPV (ang. first-person view) wyposażone w panele fotowoltaiczne, co ma zagwarantować im dodatkowe źródło energii. Zastępują one wcześniej używane światłowodowe FPV o ograniczonym zasięgu i ładowności. FPV z rozwijanym światłowodem opracowano po rozpowszechnieniu się w armii ukraińskiej środków walki elektronicznej, takich jak wspomniane zakłócacze sygnału. Taki rodzaj dronów był połączony światłowodem ze stacją kontrolną, co umożliwiało jego zasilanie, choć ograniczało mocno jego obszar działania (do ok. 20 km).

Z historii znane są nam też przykłady unieszkodliwiania zaawansowanych technologicznie pocisków metodami, które były równie zaskakujące w swej prostocie, co ryzykowne. W okresie II wojny światowej polscy lotnicy mieli unieszkodliwiać niemieckie pociski manewrujące Fieseler F1 103 (popularnie „V1”), trącając skraj skrzydła takiego pocisku skrzydłami własnych myśliwców. W ten sposób zaburzali trajektorię lotu pocisku, który chybiał celu.

Ochrona prawna

Jak wiele z tych innowacji jest chroniona prawem własności przemysłowej? Trudno powiedzieć. Można też zrozumieć, że w sytuacji trwającego konfliktu obie strony mogą być niechętne rejestracji wynalazków i ujawnianiu powiązanej wiedzy technicznej. Współcześnie konflikty zbrojne to w dużej mierze walka w cyberprzestrzeni, a o wygranej decyduje przewaga na polu technologii. Przedstawienie formalnej dokumentacji w celach rejestracji, nawet utajnionej, stanowi ryzyko dostania się jej w niepowołane ręce. Ponadto wynalazki w sytuacji przyśpieszonego „wyścigu zbrojeń” szybko się pojawiają i wchodzą do użytku, ale równie szybko mogą być zastępowane kolejnymi, bardziej wydajnymi innowacjami. Ostatnim argumentem może być fakt, że w niektórych jurysdykcjach prawa do wynalazków o strategicznym znaczeniu dla obronności kraju mogą być przenoszone na właściwe podmioty i instytucje państwowe.

W Polsce wynalazki przemysłu zbrojeniowego są chronione osobnymi zapisami ustawy o prawie własności przemysłowej z dnia 30 czerwca 2000 r. (Dz.U.2023.0.1170 t.j.). W rozdziale 4 tej ustawy zostało zdefiniowane pojęcie wynalazku tajnego, czyli taki, który dotyczy obronności lub bezpieczeństwa Państwa. Definicja obejmuje przede wszystkim rodzaje broni lub sprzętu wojskowego, sposoby walki, stosowane środki techniczne, wyposażenie i sposoby jego wykorzystania przez służby.

Zgłoszeń wynalazków tajnych nie rozpatruje Urząd Patentowy, poza przypadkami zastrzeżenia pierwszeństwa do uzyskania patentu (art. 58). Przejście prawa do uzyskania patentu na tak zgłoszony wynalazek przechodzi na Skarb Państwa, za odszkodowaniem odpowiadającym wartości rynkowej wynalazku. W systemie prawa własności przemysłowej przyjmuje się, że uzyskanie ochrony patentowej jest związane z publikacją informacji o wynalazku – to fundament równowagi między interesem publicznym a prywatnym. Jednak nie wszystkie wynalazki mogą lub powinny zostać ujawnione. W przypadku technologii o znaczeniu obronnym, państwowym lub strategicznym konieczne jest zachowanie poufności – ochrona interesu publicznego ma wówczas pierwszeństwo przed upublicznieniem rozwiązań technicznych.

Rozwój AI a „warunki polowe”

Gdy żołnierze rozwijają swoje wynalazki w warunkach niedoboru na froncie, branża AI stara się już projektować kolejne rozwiązania z myślą o funkcjonowaniu w trudnych warunkach. Przykładem może być francuska firma Neurobus, która zajmuje się produkcją chipów i procesorów neuromorficznych dla przemysłu zbrojeniowego i kosmicznego.

Chipy neuromorficzne to biomimetyczne struktury przypominające ludzkie sieci neuronowe, zdolne do przetwarzania równoległego. Pamięć i jednostka obliczeniowa nie są tym przypadku rozdzielone, ale odbywają się w tych samych strukturach. Dzięki tym właściwościom, są one energooszczędne i idealne do wykorzystania w sektorze sztucznej inteligencji.

Jednym z głównych wyzwań dla rozwoju AI jest ogromne zapotrzebowanie na energię, moc obliczeniową i dane. Ponieważ te zasoby są ograniczone (czy to w skali całej planety, czy w trudno dostępnych środowiskach, takich jak stacja kosmiczna lub linia frontu), trzeba opracować nową, mniej energochłonną infrastrukturę. Tym samym kolejnym etapem w historii sztucznej inteligencji będzie oszczędna sztuczna inteligencja (ang. frugal AI).

Obok chipów neuromorficznych kluczowym kierunkiem rozwoju frugal AI jest poszukiwanie nowych materiałów elektronicznych, które pozwolą działać w warunkach skrajnego niedoboru energii. Jednym z najbardziej obiecujących jest dwusiarczek molibdenu (MoS₂) – cienkowarstwowy materiał półprzewodnikowy, który może zastąpić krzem w tranzystorach o bardzo niskim napięciu zasilania. Wykorzystywany jest również do tworzenia memrystorów – elementów, które łączą pamięć i logikę, odwzorowując sposób działania ludzkiego mózgu.
Dzięki temu możliwe jest budowanie chipów neuromorficznych, które będą działać bez chłodzenia, bez internetu i bez dostępu do chmury – nawet w warunkach polowych

JWP a wynalazki w sektorze zbrojeniowym

Technologie, które powstają z myślą o obronności państwa to nie tylko systemy uzbrojenia, oprogramowanie bojowe czy zaawansowane sensory wojskowe. Równie często są to rozwiązania, które na pierwszy rzut oka mają czysto cywilne zastosowanie – jak mobilne systemy uzdatniania wody, zestawy ratownictwa medycznego, przenośne generatory prądu czy modułowe instalacje fotowoltaiczne. Kluczowa jest tutaj nie tyle ich forma, co zdolność do działania w warunkach kryzysowych, ograniczonych zasobów i bez dostępu do infrastruktury.

Aby dowiedzieć się więcej o wynalazkach z potencjałem wykorzystania w przemyśle zbrojnym, którymi zajmowała się nasza kancelaria, przeczytaj artykuł na naszym blogu: https://www.jwp.pl/czy-polacy-stworza-zolnierza-przyszlosci-egzoszkielet-wynalazek-ze-zgloszeniem-patentowym-i-nagroda-prezydenta-rp/