Dlaczego odkrycie zjawiska nie jest wynalazkiem?

Opowieść o Isaacu Newtonie i jabłku, które spadło mu na głowę objawiając siłę grawitacji to często używana anegdota. Jeśli spojrzymy na tę sytuację z perspektywy prawa własności intelektualnej, a nie ogólnie nauki, to powinniśmy zadać pytanie to czego dokonał Newton było odkryciem czy wynalazkiem? Jak bowiem zdradza sam tytuł artykułu odkrycia i wynalazki to dwie różne sprawy.

Odkrycie odnosi się do zidentyfikowania, zdefiniowania lub zanalizowania zjawiska lub elementu istniejącego w obiektywnej rzeczywistości. Nie jest to akt kreatywny ani twórczy. Wynalazek za to jest efektem ludzkiej inwencji, stworzeniem rozwiązania, które wcześniej nie istniało. Newton odkrył prawo uniwersalnej grawitacji. W przeciwieństwie do tego, Ignacy Łukasiewicz dokonał wynalazku, tworząc lampę naftową jako innowacyjne urządzenie, które znalazło praktyczne zastosowanie.

Różnego rodzaju odkrycia i wynalazki od zawsze zmieniały świat. Ten podział ma krytyczne znaczenie dla systemu patentowego: wyłącznie wynalazki, spełniające kryteria nowości, poziomu wynalazczego i przemysłowej stosowalności, mogą być chronione.

Czym jest odkrycie?

Za odkrycie uznajemy zidentyfikowanie czegoś, co już istnieje w świecie, ale czego nikt wcześniej nie dostrzegł. Nie jest to akt twórczy, lecz poznawczy. Posiłkując się naszym przykładem Newton nie wymyślił siły grawitacji, ale ją zaobserwował, zbadał i opisał. Świat nauki pełen jest niezwykłych odkryć, a część z nich prowadziła do ciekawych wynalazków.

Tak było na przykład z Aleksandrem Flemingiem i penicyliną. Fleming nie stworzył pleśni mającej właściwości bakteriobójcze, a jedynie odkrył, że taka pleśń istnieje i może być użyteczna. Podobnie z Krzysztofem Kolumbem. Mimo że mówi się o dokonanym przez niego „odkryciu Ameryki”, to jako pierwszy po prostu dotarł do kontynentu, który istniał od milionów lat, zamieszkany przez rdzenną ludność.

To pokazuje, że odkrycie to w istocie poszerzanie naszej wiedzy o otaczającej nas rzeczywistości, a nie jej kreowanie.

Czym jest wynalazek?

Wynalazek to namacalny dowód ludzkiej inwencji – coś, co nie istniało, a zostało stworzone. To nie jest odnalezienie czegoś, co już było, ale właśnie kreacja czegoś nowego. Wynalazek zazwyczaj jest odpowiedzią na konkretny problem lub potrzebę. Jego celem jest poprawa jakości życia, efektywności lub stworzenie nowych możliwości. Musi być dziełem człowieka – nie można go znaleźć w przyrodzie, jak np. minerały czy zjawiska fizyczne.

Jako przykład, weźmy żarówkę Edisona. Nie istniała w naturze, została zaprojektowana i skonstruowana, aby rozwiązać problem oświetlenia po zmroku. Była to skomplikowana kombinacja materiałów i technologii, która nie mogła powstać bez ludzkiej myśli. Podobnie było z lampą naftową wynalezioną przez Ignacego Łukasiewicza. Łukasiewicz nie tylko opracował proces destylacji ropy naftowej, ale również stworzył zupełnie nowe urządzenie, które wykorzystywało tę substancję jako paliwo. Lampa naftowa była efektem jego twórczego wysiłku i innowacyjnej myśli. Właśnie dlatego wynalazki, w przeciwieństwie do odkryć, podlegają ochronie prawnej.

Dlaczego odkrycia nie można opatentować?

Nie każdy pomysł może zostać opatentowany. Prawo patentowe chroni twórczość techniczną, a nie wiedzę o świecie. Dlatego nie można opatentować odkrycia, jak grawitacja czy istnienie gatunku rośliny – to elementy rzeczywistości, które należą do wszystkich. Prawodawcy uznali, że odkrycia wzbogacające naszą wiedzę o świecie należą do całej ludzkości i nie można ograniczać dostępu do nich, tak jak robi to ochrona patentowa.

Art 28 prawa własności przemysłowej (https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20010490508/U/D20010508Lj.pdf) szczegółowo określa, że za wynalazek nie uznaje się: odkryć, teorii naukowych i metod matematycznych; wytworów o charakterze jedynie estetycznym; schematów, zasad i metod przeprowadzania procesów myślowych, rozgrywania gier lub prowadzenia działalności gospodarczej; wytworów lub sposobów, których: możliwość wykorzystania nie może być wykazana lub wykorzystanie nie przyniesie rezultatu spodziewanego przez zgłaszającego – w świetle powszechnie przyjętych i uznanych zasad nauki; programów komputerowych; przedstawienia informacji.

Przesłanki do uzyskania patentu

Patent przysługuje tylko temu, kto stworzy coś nowego, technicznego i użytecznego. Aby wynalazek mógł zostać objęty ochroną, musi spełniać trzy podstawowe warunki:

• nowości – nie może być znany na świecie;
• poziomu wynalazczego – nie może być oczywisty dla specjalisty z danej dziedziny;
• przemysłowej stosowalności – musi dać się zastosować w praktyce, a nie być tylko teoretyczną koncepcją.

W 2024 roku do Urzędu Patentowego trafiło 3363 zgłoszeń patentowych, co wskazuje na spore zainteresowanie wynalazców możliwościami ochrony swoich prac. Uzyskanie patentu daje bowiem twórcy wyłączne prawo do korzystania z wynalazku i czerpania z niego korzyści, chroniąc przed kopiowaniem przez innych na okres 20 lat. O ciekawych polskich wynalazkach możesz przeczytać w innych naszych artykułach.

Odkrycia i wynalazki – dwa filary rozwoju

Jedno daje nam wiedzę, drugie pozwala ją wykorzystać. Bez odkryć nie byłoby inspiracji, bez wynalazków – zastosowania. Ta różnica jest kluczowa, bo pokazuje, że postęp to nie tylko poznawanie świata, ale też aktywne jego kształtowanie. Dzięki odkryciom rozumiemy rzeczywistość, która nas otacza, a dzięki wynalazkom możemy ją zmieniać – leczyć choroby, chronić środowisko, ułatwiać codzienne życie.

Dlatego przyszłość należy zarówno do tych, którzy patrzą w mikroskopy i teleskopy, jak i do tych, którzy budują, projektują i wdrażają. Razem tworzą świat, który nie tylko znamy, ale też ulepszamy.