Po co nam prawo patentowe?

Czy pomysł oprócz twórcy może mieć również właściciela? Podstawą prawa patentowego jest przeświadczenie, że tak. Naturalnym jest, że mamy prawo do posiadania tego, co jest owocem naszej pracy, a opracowanie nowego wynalazku bez wątpienia wymaga niemałych nakładów pracy intelektualnej. Zazwyczaj zakładamy, że twórca powinien mieć wpływ na sposób, w jaki będzie wykorzystywane jego dzieło stanowiące wyraz kreatywności i osobowości twórcy. Jednak w przypadku prawa patentowego na pierwszy plan wysuwa się jeszcze jeden aspekt – utylitaryzm.

Okazuje się bowiem, że prawa własności przemysłowej są po prostu opłacalne dla społeczeństwa. Zgodnie z podejściem utylitarnym patrzymy na problem nie tyle z perspektywy prawa twórców do dysponowania ich pracą, lecz z perspektywy wymiernego zysku dla społeczności. Dlatego też patent – czyli prawo wyłączne do korzystania z wynalazku – nie jest przyznawane twórcom za darmo. I nie chodzi tu wcale jedynie o (często niemałe) koszty finansowe. Najważniejszym „kosztem”, jaki ponosi twórca, który ubiega się o patent na swoje rozwiązanie, jest jego publiczne ujawnienie w sposób dostatecznie jasny i wyczerpujący, aby inny znawca dziedziny mógł taki wynalazek urzeczywistnić. Tym samym, w zamian za szansę uzyskania prawa do wyłącznego korzystania z danego rozwiązania, upubliczniamy wyniki swojej pracy i wnosimy wkład w światową wiedzę w danej dziedzinie, co stanowi niewątpliwie gigantyczny zysk dla społeczeństwa. Po opublikowaniu zgłoszenia patentowego każdy, włącznie z konkurentami rynkowymi zgłaszającego, ma szansę zapoznać się ze szczegółami wynalazku. Może to stanowić bodziec do rozwoju danej dziedziny i powstania innych, mniej lub bardziej przełomowych wynalazków, które rozwiążą problemy napotykane przez ludzi i poprawią komfort życia społeczeństwa. W dużej mierze właśnie po to by przekonać twórców i przedsiębiorców, że warto jest dzielić się z innymi swoją wiedzą i pomysłami, stworzono poszczególne systemy udzielania praw wyłącznych przez urzędy patentowe na całym świecie. Te instytucje zapewniają jasne zasady stosowania prawa patentowego i system pozwalający na skuteczne egzekwowanie tych praw.

Patent jest bez wątpienia jednym z najsilniejszych możliwych do uzyskania praw wyłącznych, ponieważ stanowi swego rodzaju prawo do monopolu. Właścicielom innowacyjnych pomysłów daje szansę zdobycia olbrzymiej przewagi rynkowej nad konkurencją. Uznano jednak, że tak silną ochronę należy przyznawać jedynie takim rodzajom rozwiązań, które spełniają ściśle zdefiniowane kryteria. Ponadto takie „prawo do monopolu” jest zawsze ograniczone czasowo i terytorialnie.